مراحل رشد خودکارآمدی:

تجربیات اولیه کارایی سازی بر والدین متمرکزه.  ولی رفتارای مربوط به والدین که می ­تونه به کارایی شخصی زیاد در کودکان منجر می­شن، واسه پسرها و دخترها فرق می­ کنه، بررسی­ها نشون داده­ان که مردان دارای کارایی شخصی زیاد، به هنگام کودکی روابط گرمی با پدران خود داشتن.

مادران اونا پرتوقع­تر از پدرانشون بوده و سطوح بالای کارکرد و موفقیت رو توقع داشتن. در مقابل زنان دارای کارایی شخصی بالا، در کودکی واسه سطوح بالا موفقیت، از طرف پدر تحت فشار بوده ­ان (پروچسکا و همکاران،۱۳۸۵).

تغییر باورهای خودکارآمدی تحت اثر عوامل مختلفی از جمله خونواده، دوستان، مدرسه، همسالان، بزرگسالان و دوره گذر به نوجوونی می­باشه.

کودکی

وقتی که کودکان می­کوشند بر محیط فیزیکی و اجتماعی­شون اعمال نفوذ کنن، شروع پرورش کارآیی شخصی اونا هستش. آموختن توانایی­ها، مثل مهارت جسمی، اجتماعی و توانایی زبون رو شروع می­ کنن. این توانایی­ها تقریباً به طور دائمی به کار برده می­شن و بیشترً از راه تأثیرشون بر والدین، بر محیط عمل می­ کنن. بررسی­ها نشون داده­ان که مردان دارای کارآیی شخصی زیاد، به هنگام کودکی روابط گرمی با پدر خود داشتن، مادران اونا متوقع­تر از پدرانشون بوده و سطوح بالای کارکرد و موفقیت رو توقع داشتن. در مقابل، زنان دارای کارآیی شخصی زیاد در کودکی از طرف پدر واسه سطوح بالای موفقیت تحت فشار بوده ­ان (اشنی­ویند، ۱۹۹۵). در بین همبازی­ها کودکانی که در بازی­ها و تکالیف باتجربه هستن، نقش الگوهای دارای کارآیی زیاد رو واسه کودکان دیگه اجرا می­ کنن. معلمان از راه تأثیرشون بر رشد توانایی­های شناختی و مهارت­های مسئله گشایی که واسه کارکرد موثر بزرگسالان حیاتی هستن، بر قضاوت­های کارآیی شخصی اثر می­گذارن. از دیدگاه بندورا مواردی که علم­ آموزان رو براساس توانایی گروه­بندی می­ کنن، کارآیی شخصی علم­آموزانی رو که پیشرفت کمی دارن ضعیف کرده، و از این رو اعتماد به نفس علم­آموزانی رو که در گروه­های ضعیف گمارده شده ­ان کاهش می­ بدن.

نوجوونی

 

تجربیات انتقالی نوجوونی شامل کنار اومدن با درخواست­ها و فشارها، از آگاهی جنسی گرفته تا انتخاب دانشگاه و شغله. در هر موقعیتی که لازمه سازگاریه، نوجوانان باید لیاقت های جدید، آزمایش­های جدید از توانایی­هاشون رو ایجاد کنن. بندورا خاطرنشان ساخت که موفقیت این مرحله انتقالی بین کودکی و بزرگسالی، به سطح کارآیی شخصی ایجاد شده در طول سال­های کودکی بستگی داره.

بزرگسالی

بندورا بزرگسالی رو به اوان بزرگسالی و سال­های میانی تقسیم کرد. اوان بزرگسالی لازمه سازگاری­های بیشتری چون ازدواج، پرورش بچه و ارتقا شغلیه. کارآیی شخصی زیاد واسه کارکرد موفق در این تکلیف­ها لازمه. بررسی­ها نشون می­دهد زنان بزرگسالی که کارآیی شخصی زیادی دارن، کارآیی شخصی رو در بچه هاشون تشویق می­ کنن. سال­های میانی بزرگسالی هم استرس­زا هستن، بطوری که افراد زندگی خود رو آزمایش دوباره می­ کنن، با محدودیت­هاشون مواجه می­شن و احساس کارآیی شخصی خود رو تصریح دوباره می­کنن.

 

پیری

ارزشیابی­های کارآیی شخصی در پیری سخته، پایین بودن کارآیی شخصی می ­تونه به صورت یه جور پیش­گویی خود کام بخش اثر بیشتری بر کارکرد جسمی و ذهنی بزاره. مثلا کاهش احساس کارآیی شخصی در مورد میل جنسی می ­تونه به کاهش فعالیت­های جنسی برسه. کارآیی جسمی کم می ­تونه به خستگی و محدود شدن فعالیت­های جسمی منجر شه (شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی ۱۳۷۷).

بطور خلاصه و با در نظر گرفتن چیزی که گفته شد خودکارآمدی درک شده یعنی استعداد به کار گیری تموم امکانات در شرایط جورواجور باورهای خودکارآمدی بر رفتار، انگیزه و آسیب­پذیری در برابر استرس و افسردگی و اضطراب اثر می­گذارد و دارای پنج منبعه که شامل: تجارب مسلط، تجارب جانشینی، راضی سازی کلامی یا اجتماعی، حالت­های هیجانی و فیزیولوژیکی و تجارب تصوری می­باشه. رشد باورهای خودکارآمدی از نوباوگی شروع شده و تحت اثر عوامل زیادی مثل خونواده، مدرسه، همسالان، بزرگسالان و … است که در سراسر عمر ادامه می­یابد. پس بر اساس گفته بندورا، احساس مفید بودن شخصی عامل مهمی در تعیین موقعیت یا شکست ما در سراسر زندگیه.

[۱] – Pajares

[۲] -Pohjavaara