برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 420

باخت-آنچه باخته باشند-زیان

چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

بگو بخند-خوش مشرب-بذله گو

بند را آب دادن-فرصتی را از دست دادن-خود را لو دادن-رسوایی به بار آوردن
رو دادن-گستاخ کردن-جسارت دادن

 

 

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

آب دندان خوردن(حسرت خوردن)

حمامک مورچه داره-کنایه از تردید و دو دلی

رها کردن به امید خدا-دست کشیدن و به جریان روزگار واگذار کردن

 

دلبخواه-به اختیار-بدون رعایت رسم و قانون

رشته ی کلام به دست گرفتن-آغاز به سخن کردن-سخن را دنبال کردن

چسی درکن-آدم پر مدعا
پیش بینی کردن کار یا شخصی
جِر-اوقات تلخی-لج
از دست دادن-گم کردن

بیخ خِر کسی را چسبیدن-کسی را مقصر شناختن

جوغ-جوی آب

به دهان ها افتادن-فاش شدن-بر سر زبان ها افتادن
رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی
ریش تراش-دستگاهی دارای تیغ برای تراشیدن ریش

دستبوس-زیارت-دیدار-شزفیابی

به درک واصل شدن-به درک رفتن-برای با نفرت خبر مرگ کسی را دادن بکار می رود
چاروادارکُش-جنس تقلبی-چیز بد

چُرتی-اهل چرت زدن-ضعیف-مردنی

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب
از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن

پل زدن-در کار کسی مانع ایجاد کردن-رابطه ی دو کس را به هم زدن-روز میان دو تعطیل را تعطیل کردن

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

 
تا خرخره زیر قرض بودن-وام بسیار داشتن

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن

پاشویه-دیواره ی حوض-آبروی کنار حوض

چماق-چوبدست-گرز

چاک پشت-اسبی که در کمر خود فرورفتگی دارد و شانه و کفلش برآمده است

دل و جگر زلیخا-تکه تکه-پاره پاره

تنگ هم-چسبیده به هم

زیر گوشی در کردن-زیر سبیل در کردن

خوش ترکیب-نگا. خوش تراش

 

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

رفتن ِ سر کسی-از پرحرفی کسی خسته شدن-از صدای بلند کسی یا چیزی ناراحت شدن

بانی خیر-نیکوکار-کسی که اثر خیر از خود بجا گذاشته است

چار طاق باز گذاشتن-کاملن باز گذاشتن

پریدن-لب پَر شدن-شکستگی کوچک در کناره ی چیزی

پا بر جا کردن-اثبات-مستحکم کردن

آب آتش مزاج(می سرخ)

خوش قد و بالا-خوش اندام-بلند بالا

رد پا-جای پا-اثر

خودکار-دستگاهی که نیازی به مراقبت انسان ندارد

پا گرفتن-رشد کردن-استوار شدن-سر و سامان یافتن-رونق گرفتن

آدم چوبی(بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی)

ارزانی-بخشیدن-دادن

 

بامبول در آوردن-حقه و کلک زدن

دری وری گفتن-سخنان نامربوط گفتن-چرند و پرند گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن

آبی از کسی گرم نشدن(بهره‌ای از کسی نبردن)
آقا بالاسر-امر و نهی کننده و مراقب

پول ساز-کسی که کارهایش موجب در آمدن پول بسیار شود

آقا بالاسر(امر و نهی کننده و مراقب)

خورد و برد-افراط و زیاده روی-ریخت و پاش-تعدی و تجاوز

خاک عالم-تکیه کلامی برای اظهار تعجب و شرمندگی و ناراحتی

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه

 

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

چرک کردن-عفونت کردن زخم

پا به رکاب-آماده ی رفتن

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

دامن به کمر زدن-آماده شدن-آستین بالا زدن

رک گویی-صاف و پوست کنده حرف زدن

پنجه-انگشتان پنجگانه ی دست

چراغ توری-چراغی نفتی که نور آن با توری مخصوصی پخش می شود

چزاندن-ضعیفی را آزار دادن

دزدیده-دزدکی

حساب ماست بندان یزد-حساب ساختگی
زین کردن گربه ی کسی-کسی را به زحمت انداختن-کسی را گرفتار دردسر و ناراحتی کردن

پولکی-آن که پول را دوست دارد-آن که رشوه می گیرد-آن چه که با گرفتن پول انجام گیرد

دُم در آوردن-گستاخ شدن-پر رو شدن-جرات یافتن

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن
زیر بغلی-نوعی تنبک که پایه ی دراز آن را زیر بغل می گذارند و آن را می نوازند

خونسرد-آرام-بی خیال

زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم

حلاجی کردن-بررسی کردن-به تفصیل توضبح دادن

چاه ویل-جایی که اگر کسی یا چیزی برود دیگر بر نگردد

پشم بودن-بی ارزش بودن-بی معنی بودن

 
دل داشتن-جرات داشتن-دلیر بودن

جوش زدن دل-نگران و مضطرب بودن-در دلهره به سر بردن

بی نماز شدن-گرفتار عادت ماهانه شدن
دیم دیم-ساز به زبان کودکان
ریش در دست کسی دادن-اختیار خود را به دیگری سپردن-کار خود را به دیگری واگذار کردن

تحصیل کرده-درس خوانده

جا دکمه-سوراخی که دکمه ی لباس در آن جا می گیرد

 
چس گرگی پا شدن-صبح زود برخاستن

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

 

خرده خرجی-خرج های اندک
پر رویی-بی شرمی-وقاحت-دریدگی

 

جوجه خوردن-مرفه بودن-در ناز و نعمت زیستن

پر افاده-متکبر-مغرور

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

پشت رو-وارونه

آجیل مشکل‌گشا-آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند

 

دَم نقد-آماده-حاضر

جرات دادن-دل دادن-دلیر کردن

دور گرفتن-به چرخش افتادن-پشت سرهم سخن گرفتن

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

رمباندن-خراب کردن
چل و چو افتادن-شایعه در دهان مردم افتادن

 
 

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد

جَلدی-بی درنگ-به چالاکی

اسیر خاک-مرده-تن‌پرور
بزن بزن-زد و خورد شدید-کتک کاری

دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

دو دو زدن-تکان تکان خوردن

انگشت بر چشم نهادن(پذیرفتن، مسلم دانستن)

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن
خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار

ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن

زیادی کردن-زاید بودن-غیر لازم بودن

پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

در رفتن از جا-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

پدر کشتگی-دشمنی شدید-کینه

داد کشیدن-عصبانیت و خشم نشان دادن

در تنور چوبی نان پختن-خیال خام در سر داشتن-کار ناشدنی انجام دادن

پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن

این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

چاخان پاخان-دروغ

دل دادن-دقت کردن-توجه کردن-عاشق شدن
چس ناله-آن و ناله ی ساختگی برای جلب توجه

 

پِر پِر-در زبان کودکان : صدای پریدن پرنده

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

چگور پگوری-خوشگل-جذاب

حاجی-به زیارت مکه رفته-نوعی خطاب عام

رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

 

تخت قاپو کردن-چادر نشینان را در جایی ساکن کردن

چوب علی موجود-چوب کج و معوج درویشان
خربان-صاحب خر-خرکچی

خرد نکردن تره برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

زبان مو درآوردن-بسیار گفتن و نتیجه نگرفتن

دو دل-مردد-بی تصمیم

جاده کوبی-راه صاف کردن

 
به سر کشیدن-یکباره نوشیدن-بالا انداختن

زار-کوتاه شده ی هزار برای ریال

الانه(همین حالا، هم اکنون)

حقه به کار زدن-نگا. حقه به کار بردن

در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و بی اعتبار دانستن

ارباب حجت(اهل منطق)

دل دار-دلیر-شجاع-معشوق

تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

دستی به سر و صورت کشیدن-خود را مرتب کردن-آرایش کردن
دَم ریز-پشت سر هم-پیاپی-متوالی

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

 
پا گشا-نخستین دعوت خویشاوندان از عروس و داماد

داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن

از زیر کار در رفتن-تن زدن و نپذیرفتن کاری-کار را جدی نگرفتن

چوغ-چوب
چای دیشلمه-چای تلخ که با قند یا خرما و مانند این ها بنوشند

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده

از خنده روده بر شدن(از شدت خنده بی‌حال شدن)
آتشِ تر(شراب، لب معشوق)
چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

تعزیه گردان-کسی که در امور همگانی دخالت می کند و سود خود را می برد.

خوش برخورد-خوش محضر-خوش معاشرت
اطفال باغ-گل‌های تازه

رودل-سنگینی معده

چاله سیلابی-نگا. چاله خر کشی

از صرافت چیزی افتادن-از انجام کاری منصرف شدن
آب رفتن زیر پوست کسی-پس از لاغری کمی فربه شدن

خوب-کافی-بسیار

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار

انسان-آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی

چیز-آلت تناسلی

اُس و فُس(اصل، مایه، چهارستون بدن)

آدم بی‌سر و پا(متضاد آدم درست‌وحسابی)

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ

دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

چای صاف کن-وسیله ای نوردار برای صاف کردن چای به هنگام ریختن به استکان یا فنجان

 

چفت کردن-با زنجیر بستن

اما-اشکال‌تراشی-ایجاد شبهه

آدم بی‌معنی-آدم بی‌خود

زرت و پرت-چرت و پرت

آفتاب روی پشت بام جمع کردن(کاملا تنگدست بودن)

اخ و پیف کردن(اظهار ناراحتی کردن از بوی بد، منظره‌ی بد یا غذای بد)

جُعلق-آدم بی سر و پا و بی ادب

بریدن از هم-قطع رابطه کردن

رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

بی خودی-بی دلیل-بی جهت

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی
 

چرک و خون-چرک آلوده به خون

در هم رفتن-در فکر فرو رفتن-خشمگین شدن

بار و بندیل-اسباب و بساطی که کسی با خود می برد

جِرم-ته نشست هر چیز-آن چه از دود چسبنده بماند

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

باد در سر داشتن-تکبر و غرور داشتن

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

ترتیب اثر دادن-به حساب آوردن-اهمیت دادن

زر زدن-دری وری گفتن-گریه کردن

چار میخ-اذیت و آزار سخت

چشم را چهار کردن-دقت بسیار کردن-انتظار شدید بردن-تعجب زیاد کردن

 

د ِهه !-کلمه ای برای پرسش به معنی چرا چنین می کنی؟ چرا چنین می گویی؟ یا برای بیان اعتراض به کاری
 

بار گذاشتن-نهادن ظرف غذا بر اجاق برای پخته شدن
بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند
دندان پر کردن-ترمیم دندان آسیب دیده

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن

پهلو فنگ-نگاه داشتن تفنگ به موازات و عمود بر زمین
دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

تَپوک-ضربه ی دست یا پا

جوش آوردن-نگا. جوش آمدن
توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن

آب به ‌زیر کسی آمدن(سراسیمه شدن)

تو هفت آسمان یک ستاره نداشتن-در نهایت فقر و تنگدستی بودن

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

روی دست کسی بلند شدن-کاری را به تر از کسی انجام دادن

حال آمدن دل-بازیافتن نشاط-برطرف شدن خستگی

از خاک برداشتن-کسی را نواختن و به جایی رساندن

خِرخِره-حلق-حلقوم

پنبه توی گوش کردن-غفلت داشتن-هوشیار نبودن

آدم سر به راه(شخص خوب و نجیب، کسی که مزاحم دیگران نیست)

 

پوست کندن-سخت تنبیه کردن
آدم-نوکر
خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

از تو به‌خیر و از ما به‌سلامت(ما را از این پس با یکدیگر کاری نیست)

خوشگلک-با خوشگلی اندک

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم
از منبر پایین آمدن(از پرچانگی دست برداشتن، سخن را به پایان آوردن)

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

 

چُل-آلت مرد

بخت گشا-شانس آور-سبب خوش اقبالی-مایه ی سفید بختی

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

آسمان تا زمین(تفاوت بسیار)

 

چار خیابان زدن موی سر-تراشیدن مو به شکل + که برای تنبیه دانش آموران انجام می گرفت

بر پا شدن-ایجاد شدن

چارگوش-مربع-دارای چهار زاویه-چهار خانه

آقادایی را جنباندن(حرکتی به خود دادن)
از چشم افتادن-مورد بی مهری قرار گرفتن-بی‌اعتبار شدن

پشمالو-دارای موهای بسیار

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم
چاق کردن-سر حال آوردن-درمان کردن

آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)

 

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

دست به گریبان شدن-با هم به جدال پرداختن-گلاویز شدن

بلغمی مزاج-آدم خونسرد و اخمو

درز را آب دادن-از راه به در شدن

آسمان سوراخ شدن(رویداد بزرگ پیش آمدن)

چشمه چشمه-سوراخ سوراخ-مشبک
آب نخوردن(درنگ نکردن)

پَهن آباد-پول بسیار ناچیز و کم ارزش

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

دست کسی در کار بودن-شرکت داشتن در کاری

از بام خواندن و از در راندن-خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن

حُقه-زرنگ و ناقلا

بامبول زدن-حقه سوار کردن

 

 

در پاسخ به زنگ تلفن یا خانه می‌گویند (یعنی می‌شنوم)

دید زدن-چشم چرانی کردن-دور و بر را نگاهی انداختن

دماغ سوخته شدن-بور شدن-خجالت زده شدن-ناکام شدن

چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع

انداختن توی هچل-دچار دردسر و ناراحتی کردن

جزوه کش-کسی که در مجالس ترحیم جزوه های قرآن را پخش می کند

آب شدن(شرمنده شدن، رفتن آبرو، به فروش رفتن کالا)

حسن دله-آدم ولگرد و بیکاره
داغان شدن-از هم پاشیدن-متفرق شدن

چانه گیر-کسی که خمیر را چانه می کند

درشت-حرف زشت-دشنام

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا
دست به دست گشتن-هر از گاهی نزد کسی بودن-از دستی به دست دیگری رفتن

بوگندو-آدم کثیف و بد بو

بجایی رسیدن-به مقصود رسیدن-مقام یافتن

زیر گرفتن-زیر کردن

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

جرز-شکاف میان دو بخش دیوار-ستون-بلند بی مصرف

شعله‌ی آتش

از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز

ساییدن دندان ها به یکدیگر به هنگام خشم یا در خواب

به خاطر داشتن-به یاد داشتن-از بر بودن
از ریش کسی دست برداشتن-کسی را به حال خود گذاشتن

خاکستر نشین-بدبخت-سیه روز-ذلیل
به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

چتر شدن-بر سر کسی خراب شدن-ناگهانی مهمان رسیدن

 

به گوزی بند بودن-سست و ناپایدار بودن

بختک-کابوسی به شکل هیکل که در خواب بر سینه ی شخص نشسته و مانع تنفس آزاد او می شود

تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم

 

 

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن

 

خاطر خواه-عاشق-دل باخته

از پیش بردن(با موفقیت انجام دادن)

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

 

آبِ دندان-حریف ساده

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن

 

تار و تنبک-وسایل موسیقی-آلات ضرب و نوازندگی

ته دار-پایه دار
درس خود را از بر بودن-موقعیت و وضعیت را خوب دزیافتن-به کار خود وارد بودن-بیدار و هوشیار بودن

چپ رو-تند رو

به خدا سپردن-برای کسی آرزوی امنیت در پناه خدا کردن
 

زد و بند-ساخت و پاخت-بند و بست-توطئه

زال-کسی که موهای سر و ابرو و مژه های سفید دارد

با نگاه کسی را خوردن-با چشم خریدار یا شهوانی به کسی نگریستن

دست پاک-درستکار

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

 

دنبال کسی فرستادن-کسی را احضار کردن

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

به دل گرفتن-رنجیده خاطر شدن

از گلیم خود پا را درازتر کردن(از حد (توانایی) خود تجاوز کردن)

از سکه افتادن-ار رونق افتادن-از دست دادن زیبایی

حواس پرتی-پریشان حواسی-فراموش کاری

روادید-اجازه ی ورود به یک کشور-ویزا

چرخ دستی-چرخ خیاطی که با دست به حرکت می افتد

خیک محمد-آدم چاق و فربه

در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

تاکسی سرویس-نوعی تاکسی که در مسیر ویژه ای رفت و آمد می کند

به غوره مویز شدن-آموزش ندیده و بی تجربه ادعا داشتن

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

زار زدن-سخت گریه کردن

بی چشم و رو-ناسپاس-حق ناشناس-ناشکر