شاهکارهای معماری آبی ایران را در این جا ببینید

(تصویر برکه کل، بزرگ ترین آب انبار ایران در استان فارس)

اگه بخشی از دنیای مهندسی آب در جهان رو می خواین ببینین، به ایرانگردی بپردازید و شاهکارهای معماری ایران رو در سیستمای آب رسانی صدها سال پیش ببینین.
آب انبارا، بخشی از شکوه توصیف ناپذیر معماری سنتی ایران هستش که هم ظرفیتای آبرسانی کشور رو در صدها سال پیش به تصویر میکشه و هم سبک زندگی و راه و روش عام المنعه نگری سازه هاییه که در معماری سنتی ایران مانند مساجد ساخته می شد رو بازگو می کنه.

آب انبارای ایران از ساری و گرگان گرفته تا طبس ، نراق و اراک و یزد و فارس و سیستان، پراکنده س. بسیازی از معماران دنیا، آب انبارای ایران رو شاهکارای معماری آبی جهان می دونن که در طراحی  و ساخت ان، با کم ترین امکانات، بالا ترین سطح ذوق و نوآوری واسه مسلط شدن بر زور طبیعت و نگهداری از کالای گران بهایی چون آب رو در دستور کار قرار دادن.

(آب انبار تاریخی  شهر رضا اصفهان)

ارزش آب رو ما ایرانیا که حالا آب شیرین ارزون لوله کشی شده بهداشتی در اختیار داریم متوجه نیسیتم. ارزش آب رو مردمانی که در روزگار صد سال پیش به ما قبل زندگی می کردن خوب می دونستن. چه واسه شست و شو و چه واسه استحمام و چه واسه کارای دامداری و کشاورزی و چه واسه استفاده شخصی و نوشیدن، آب به زحمت فراوون بدست می اومد. موضوع خیلی مهم در مورد آب که همیشه مهم بوده، بحث نگهداری منابع آبیه.

(آب انبار مرادی رفسنجان در استان کرمان)

در قرنای پیش، آب رو در آب انبارا نگهداری می کردن. آب انبار، حوض و یا استخر سرپوشیده ایه که واسه ذخیره آب معمولا در زیر زمین ساخته می شد تا ار گزند سرما و گرما در امان باشه. در مناطق مرکزی ایران که همیشه خورشید سوزان داره و بارش باران، کم تر از چند میلیمتر در ساله، آب انبار رو از آب باران و یا آب جویبارای فصلی که در طول سال در دسترس بود، پر می کردن و اونو به سختی مراقبت می کردن.

آب ‌انبار سردار بزرگترین آب انبار یدونه گنبدی ایرانه که در سال ۱۲۲۷ هجری قمری در محله راه ری شهر قزوین ساخته شد.

بیش ترین آب انبارای ایران در شهر قزوین واقعه و بخاطر این،، قزوین رو شهر آب انبارای ایران می گن. آب انبارا، بخشی از تاسیسات آبی شهر در زمانای قدیم و تا حد زیادی وابسته به قناتا و جویبارا بوده .

(تصویر آب انبار دروازه شیراز واقع در ورودی شهر که مربوط به دوره صفویه س.)

اب انبار به اسمای مختلفی مثل منبع، مصنع ، در بعضی نقاط چون بیرجند بنام«حوض انبار»،حوض ، برکه، در ساوه مرغی و مرغک، در خندق . بیابانک بنام هود یا همون حوض خونده شده.واژه برکه درمنابع جدید اسلامی به همون معنی ابن انباره.در دیگه کشورای اسلامی به این نوع از مخازن آبی،سردابه در ترکمنستان، مصنع در مصر،خزان در فلسطین و حوض در هرات نام می بذارن.

(تصویر آب انبار صفی آباد با ۳۰۰ سال سابقه در استان خراسان شمالی یکی از ظرفیتای گردشگری این شهره)

آب‌انبار یکی از عناصر شاخص در سکونت گاهْ های کویری از جمله مناطق یزد، کاشون وجنوب استان فارس که الان تعدادی از اونا هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرند. ازآب انبارای ایران می ‌توان به آب انبار زیبای ۳۰۰ ساله شهر صفی آباد در استان خراسان شمالی اشاره کرد.
بزرگترین آب انبار ایران هم به نام گنج البحر در شهرستان گراش فارس واقع شده.

(تصویری از آب مربوط به بزرگ ترین آب انبار ایران در شهرستان گراش استان تاریخی فارس)

آب انبار و تاریخ ایران

آب انبار، بخشی از هویت ایرانیان و میراث گذشتگان و جلوه ای از هنر معماری و مهندسی مردمون پارس بوده.
در وقتی که خیلی از ساکنان نقاط جور واجور زمین، حتی در جاهای پر آب مانند اروپای امروزی، ساختاری واسه نگهداری آب نداشتن، نواوری و ذوق و هنر ایرانیان بوده که آب انبارای بزرگ و با ارزشی رو در صدها سال پیش به آخرسر رسونده و از اونا در امروز به عنوان آثار باستانی یاد می کنیم.

(تصویر آب انبار مسجد جامِع بزرگ قزوین)

بررسیا نشون میده که قدیمی ترین آب انبار ایران با پیدایش اولین تمدنای ایران زمین همراه بوده.
گفته شده که قدمت مخزن آب انبار شهر ایلامی دوراونتاش در چغازنبیل (در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر تاریخی شوش در استان خوزستان) به نیمه اول هزاره دوم قبل از میلاد مسیح باز می‌شه.

وقتی جلو تر بیاییم و به عصر هخا اصل برسیم، می بینیم که سیستم مهندسی آب رسانی پیشرفته ای در اون زمان حاکم بوده که در بقایای تخت جمشید مشاهده می شه.
از دوران حکومت هخامنشیان نیز بقایای آب انبار و آب راه‌های زیاد در محدوده تخت‌ جمشید هست.

در جلو تر، از دوران ساسانی در ناحیه جنوب و جزایر خلیج فارس نیز مخزن ‌هایی به جا مونده که از اعتباری خاص برخورداره. در واقع آب ‌انبارا علاوه بر نقش مهمی‌ که در زندگی روزمره مردم داشته‌ است، از موقعیت خاصی نیز در فرهنگ و اعتقادات مردم این سرزمین بهره مند بوده تا جایی که جنبه تقدسی هم یافته‌ است.

(تصویر آب انبار بزرگ گرمسار در استان تاریخی و زیبای سمنان)

معماری آب انبارا

آب انبارا در سراسر ایران، معماری واحدی ندارن و ساختار معماری و طراحی اون ، تا حدودی با همدیگه متمایزه. اما به هر حال روش طراحی سازه و معماری آب انبارا در مناطق جور واجور کشور ۴ فصل ایران، از ساختارای متفاوتی برخورداره و تحت تاثیر سبکای معماری محلی و اسلوبای متناسب با آب و هوای اون مناطق طراحی و اجرا می شده.

سازندگان و مهندسان با دقت و نکته‌‌سنجی بسیار، به مسائل کلی‌ای چون میزان فشار آب بر کف و سطح آب ‌انبار، تهویه، تصفیه و جلوگیری از آلودگی آب، توجه کامل داشته‌ان.

(تصویر آب انبار سنتی کیش در استان هرمزگان)

ما در ساختار طراحی سازه آب انبارا، با خاص گی  های عمومی شامل مخزن (خزینه یا تنوره)، سردر، بادگیر (خیشخان)، راه پله و پاشیر مواجه هستیم.
همونجوریکه در شکل زیر مشاهده می کنین، آب انبار از بادگیر بهره مند بوده و سر دری که زیر اون دربی قرار داره تشکیل شده.
در داخل آب انبار که راه پله ای قرار داره و معمولا بیشتر از ۵۰ پله رو شامل می شه، فضایی سرد و خشک مشاهده می شه که بخشی از دنیای گردشگری زیر زمینی ایرانیان رو تشکیل میده.

منبع آب انبارها به شکل مکعب، مکعب مستطیل، هشت گوش و استوانه و گرد ساخته شده که تمامی یا بخش کلی اون در زیر زمین حفر می‌شه. این بخش معمولا در زمین سفت تعبیه می‌شه تا از ریزش دیواره‌های آب انبار جلوگیری شه.

کندن مخزن در داخل زمین از دو جهت اساسی مهم بوده.

اول اون‌که به کمک توده‌های خاک فشرده پیرامون منبع به میزان بسیار بر قدرت مقاومت دیواره‌ ها اضافه می‌شه و دیگر اون‌که به کمک عایق طبیعی خاک دور منبع، از میزان نفوذ گرما در تابستون و گرم شدن آب جلوگیری به عمل می‌آید.

(تصویر آب انباری قشنگتر با یادگیرای ۴ گانه در شهر لار)

اگه به آب انبارا برید مانند فضای غارای ایرانه. مکانی تقریبا تاریک که روشنایی خاصی نداره. تاریکی آب انبارا دلیل می شد که میکروبای غیر هوازی که واسه رشد و نمو خود نیاز به نور دارن، نتونن در محیط آب انبار زندگی کنن و به خاطر همین محیط تقریبا بهداشتی در آب انبار همیشه هست.
املاح و ذراتی که در آب هست، ته نشین می شه و آب موجود، آبی بهداشتی و گوارا هست.
بعضی وقتا در داخل آب انبارا، نمک و آهک می ریختند تا هم چون کلر، نقش ضد عفونی و گند زدایی انجام شه .

آب آب انبارا در زمستون معمولا یخ نمی زد و در تابستانای داغ هم، سرد و گوارا بود. موضوعی که در نقاط کویری ایران مانند یزد و طبس خوب مشاهده می شه.

(تصویر آب انباری خاص با ۷ بادگیر خشتی قشنگتر در عصر آباد)

سر در آب انبارا یکی از چشم گیر ترین بخشای این سازه ارزشمنده. سر در خیلی از آب انبارا مثل همه. معمولا از قوس بزرگ میانی، لچکیای دو طرف قوس و کتیبه ای که اطلاعات آب انبار رو می داده،، تشکیل می شد.
بررسی نوشته‌های کتیبه‌ها در سردر آب انبارها چه از نظر شناخت فرهنگ مردم جامعه و چه از نظر شناخت درخشش باورهای مذهبی مردم، از اهمیت خاصی برخورداره.

یکی از قشنگتر ترین آب انبارای ایران رو در قزوین تماشاگر هستیم.

این آب انبار در سال ۱۲۵۶ھ .ق بنا و زیباترین آب انبار شهر قزوین حساب می شه.
آب انبار دارای سر دری زیبا مزین به کاشی و طاق رسمی بندی و کتیبه سنگیه. راه شیر آب انبار دارای سی و سه پله، با سقفی با قوس جناقیه. از ویژگی های دیگر این آب انبار وجود دو بادگیر به ارتفاع هشت متر با تزیینات کاشی کاریه.

یکی از تفاوتای کلی این آب انبارای آب انبارایی که در این گزارش میبینیم اون هستش که ورودی آب انبار، پله می خوره تا به محوطه اصلی آب انبار برسیم و سکوای دو طرف هم در کنار پله های ورودی قرار داره.
کاشی کاری دور و بر هم برگرفته از نمادای مذهبی ایرانه

بعضی از کتیبه ها، شعرای مناسبتی رو شامل می شد که تا حدی ، مربوط به سردار تشنه لب کربلا حضرت ابا عبدالله الحسین علیه سلام بود. کاشیای هفت رنگ معرق زیادی در آب انبارای ایران مشاهده می شه که کتیبه های زیبایی از آب انبارای تاریخی ایران هستن. همونجوریکه در آب انبار زییای قزوین مشاهده می کنین.

(تصویری از داخل آب انبار زیبای شیخ علی خان اسد آباد در استان تاریخی و دیدنی همدان)

یکی از بخشای باحال آب انبارای ایران، بخش سکوای سنگی پهنی اهست که در دو طرف ورودی آب انبار قرار داره.
این سکوها فرصتی واسه نشستن و صحبت کردن افراد با همدیگه بوده که سبک زندگی و نوع دیدگاه معماری در کمک به سبک زندگی سنتی مردمون روزگار جور واجور رو تببین می کنه.

(تصویر آب انبار حیکم در استان مرکزی- آب انبار حکیم در انتهای بازارچه سپه واقع شده و بانی اون حاج میرزا آقای حکیمه. این آب انبار دارای سردری زیبا با رسمی بندیه)

آب انبارا رو بیشتر با بادگیر میبینیم. در مناطق کویری و مرکزی ایران مانند یزد و کرمان،  معماران ورزیده ابنیه جور واجور رو به اندیشیدن روش ‌هایی برای تهویه هوا وا داشته.
بشرویه در خراسان جنوبی و شهر یزد رو شهر بادگیرای ایرونی می دونن. یکی از این روش‌ های شاخص و بی‌ نظیر به کار گیری بادگیر در شکل‌های جور واجور بوده.
در آب انبارها به این دلیل که آب راکد در یک محل دچار فساد و گندیدگی می‌شه، استوار کردن بادگیر بر فراز اونا به جهت سالم نگه داشتن آب و خنک کردن اون از ملزومات و ارکان اصلی احداث این بناها گردید تا جریان هوا رو در اون برقرار کنه.

(تصویر بادگیر خونه گلبتان در بندر لنگه ایران)

اگه درباره بادگیرای سنتی ایران چیزی نمی دونین باید عنوان کنیم که بادگیر، برج ‌هایی هستن که واسه تهویه بر بام خونه‌ ها ساخته می‌ شه.
بادگیر رو هم اینکه بالای آب انبارها و دهانهٔ معدن‌ها واسه تهویه می‌ساختن.

(تصویر بادگیرای ۴ گانه خونه ای قدیمی در شهر یزد ایران)

در خونه‌ ها هوای خنک از بادگیر، که نوع ابتدایی تهویهٔ مطبوع به حساب می‌رود، به اتاق‌های طبقهٔ همکف یا زیرزمین‌ها فرستاده می‌شه. بادگیر از عناصر و سمبل‌های معماری ایرانیه اما امروزه در خیلی از کشورای خاورمیانه استفاده می‌شه .

(تصویر آب انیارای اوز لارستان که ساختاری گنبدی شکل داره و معماری سازه با معماری آب انبارایی که در مناطق مرکزی ایران دیده می شه فرق داره)

اهمیت حیاتی این بناها موجب می‌شد که در انتخاب نوع مصالح و کیفیت ساختمون اونا شدیدا دقت شه و اضافه کردن بر بخش‌ها و اجزای ضروری، جلوخان‌هایی بزرگ، سردر و هشتی، پله‌های پهن، بادگیرهای بلند و همچنین تزیینات جورواجور در اونا به کار رود. از جمله معروفترین این آب‌انبارها تو تهران باید به این موارد اشاره کرد: «سید اسماعیل، صاحب ایوان، بابا نوذر، یوزباش، سید ولی، امامزاده یحیی، رضا قلی خان، چهل تن و کوچه غریبان.

(تصویر آب انبار کشف شده مربوط به دوران قاجار در محله دولاب تهران سال ۱۳۹۳)

بزرگ ترین آب انبار تهران قدیم که تعمیر شده، سید اسماعیل اسمشه. سال گذشته در محله دولاب تهران، آب انباری مربوط به دوران قاجار کشف شد که نشون میده هنوز آب انبارای کشف نشده ای از تهران قدیم هست.
البته سال پیش هم در  کتابخونه باغ نگارستان تهران، سازه مدیریتی آب کشف شد.

(تصویر آب انبار برکه بام بلند یا آب انبار آقا از آب انبارهای بزرگ شهرستان لار که در محله پیرغیب شهر قدیم و در جهت جنوب شرقی بقعه میر علی‌بن حسین شهریار قرار گرفته‌ است)

(تصویر آب انبار رستم گیو در استان تاریخی یزد)

آب انبارای معروف

با این گزارش تقریبا مفصلی که مشاهده کردیم، با ساختار آب انبارا، فلسفه وجودی، ساختار معماری و تنوع اون در شهرهای جور واجور کشور آشنا شدیم. آب انبارا همونجوریکه در اول گزارش اشاره کردیم، بخشی از هویت و میراث فرهنگی و باستانی ایرانیان هست و به شهر خاصی در رابطه نیس.
همه جای ایران تماشاگر آب انبارایی متناسب با شرایط اقلیمی و فرهنگ و سبک زندگی مردمون اون خطه هستیم و بخاطر این، تنوع معماری آب  انبارا و باد گیرهای اونا دلیل می شه که بشه گردشگری آب انبارای ایران رو به عنوان ظرفیتی در گردشگری دهاتی در نظر داشت.

(تصویر آب انبار تکیه امیر چخماق یزد – میدون امیرچخماق نام میدونی در شهر یزده. مجموعه امیرچخماق یزد شامل بازار، تکیه، مسجد و دو آب‌انبار که قدمت‌شون به دوره تیموریان می‌رسد..)

درباره آب انبار معروف یزد باید گفت که این آب انبار که در زیر تکیه امیرچقماق قرار داره و حالا بخشی از موزه آب یزد رو تشکیل می‌دهد، به همراه بازارچه حاجی قنبر در زمان امیرچقماق و به دستور نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی ساخته شده.
اواسط قرن نهم حجری (حدود سنه ۸۵۰) روزگار بنای مجموعه تاریخی امیرچقماقه و جزء موقوفات امیرچقماقه. این آب انبار یه ورودی داره و با پایین رفتن از ۵۰ پله می‌توان به پاشیر آب انبار و محل برداشت آب رسید .

سه نکته باحال درباره آب انبار امیر چخماق یزد این که:

کل بدنه این آب انبار در زمین مدفونه، حتی گنبد فوقانی تهویه هوا هم در دل زمین قرار داره و تیزه گنبد در سطح زمینه که در شکل بالا مشاهده می کنین.

بادگیرهای آب انبار در بدنه دیوار بازارچه حاجی‌قنبر جا گرفته و چیزی رو که در دیگه آب انبارها به نام بادگیر می بینیم اینجا مشاهده نمی‌شه. موضوع بعدی این هست که پلکان آب انبارها در بیشترین نزدیک به اتفاق اونا به وسط خزینه برخورد می‌کنه، که در این آب انبار پلکان در جنب خزینه قرار داره و شاید دلیل اون بوده که اگه می‌خواستن پلکان به وسط خزینه برخورد کنه باید دقیقاً زیر مناره‌ها رو خالی می‌کردن که این مسئله ایستادگی مناره ‌ها رو کم می‌کرد.

(نمای داخلی آب انبار امیر چخماق یزد)

معروفترین آب انبارهای ایران یعنی آب انبار رستم گیو، آب ‌انبار شش ‌بادگیری و آب ‌انبار تکیه امیر چقماق در شهر یزده که بازدید کننده زیادی دارن. تکیه امیر چخماق در سال ۱۳۳۰ و مسجد امیر چخماق در سال ۱۳۴۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدن. میدون امیر چقماق، یکی از شاخص ‌ترین مجموعه ‌های تاریخی و گردشگری در شهر یزد حساب می ‌شه.

، آب انبار سردار بزرگ که بزرگ‌ترین آب انبار یدونه گنبدی ایران در قزوین هستش و در این گزارش هم مشاهده کردیم.

آب انبار رستم گیو مربوط به دوره قاجاره و در یزد، حاشیه بلوار بسیج واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده.