فهرست کامل فرهنگ لغت مردم کوچه بازار مردم ایران قسمت پنجم

پِشک-نرمی و پرده های بینی

حسرت به دلی-آرزومندی شدید

زنگ-زمان آموزش درس یا فاصله ی میان دو درس در مدرسه
 

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

آقا بالاسر-امر و نهی کننده و مراقب
زبان درآوردن-آغاز سخن گفتن کودک
خرد و خاکشیر-ریز ریز و ذره ذره شده-از پا درآمده

پَس-ناجور-خراب

آخرین تیر ترکش-آخرین تدبیر

 

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

آفتابه‌دزد-دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند
آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)
بر و بیا-رفت و آمد- دم و دستگاه
 

رنگ و وارنگ-رنگارنگ-به رنگ های گوناگون-از همه نوع

پر به پر کسی دادن- بال به بال کسی دادن

جهان پهلوان-بزرگ ترین پهلوان دنیا-پهلوان جهان
جن زده-دیوانه

 

به درد خوردن-مفید بودن-به کاری آمدن

آواز دهل(چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است، نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد)

دم ِ دست-آماده-حاضر-در دسترس
پیشانی-بخت و اقبال-طالع

دُم کلفت-پول دار-مقتدر

دخل داشتن-ربط داشتن-مربوط بودن
به یک پول سیاه نیارزیدن- به لعنت خدا نیارزیدن
به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

ُک-ت منقار مرغ-تیزی سر چیزی

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

زیر گوشی-بالش بسیار کوچک که هنگام خواب زیر گوش می نهند

 

بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده

 

خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن

 

چموش-سرکش-یکدنده

به خود پیچیدن-ناخوش شدن-عتاب کردن

از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن
خرافاتی-آن که به خرافات باور دارد-عقب مانده

جا خالی دادن-در بازی هایی مانند والیبال و فوتبال توپ را به جایی انداختن که دست یازیگر حریف به آن نرسد

 

 

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

پیش کنار-بیضه-خایه

داغ دیدن-شاهد مرگ عزیزی شدن

بلا گرفته-گرفتار بلا-شیطان-شلوغ

خود را از تک و تا نیانداختن-به روی خود نیاوردن-به اشتباه اعتراف نکردن

اُزبَک-بی‌ریخت-ژولیده-ازخودراضی
تخته زدن-پنبه زدن
از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن
پشم ریختن-از میان رفتن توانایی و مقام

خام شدن-فریب خوردن-اغفال شدن

پیگرد-پی گیری-تعقیب

اشکال‌تراشی-ایرادگیری-گره در کار اندازی

از خر شیطان پایین آمدن(از لجاجت دست برداشتن، از تصمیم نادرستی منصرف شدن)

انگشت خوردن-افسوس خوردن-پشیمان بودن

جز و ولز-نگا. جز و وز

دُوال پا-آدم سمج

اجل معلق-مرگ ناگهانی

پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن

جاری-زن برادر شوهر

چپاندن-چیزی را به زور و فشار در چیز دیگری جا دادن-تپاندن

پر و پا داشتن-پایه و اساس داشتن
حسابی-معقول-مورد اعتنا-کاملن

به درد خوردن-مفید بودن-به کاری آمدن

دو ترکه سوار شدن-دو پشته سوار شدن

درد دل-غم و اندوه درونی

درد گرفتن دل از اسهال

چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

چِککی-فوری-به سرعت

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

انگشت کردن(انگشت رساندن)

از دولت سر-به لطف کسی-از برکت وجود کسی

پزا-زود پخت شونده

خانم-زن بدکاره-هرزه

بله بران-قول و قرارهای پیش از ازدواج در میان خانواده های عروس و داماد

چسو-ترسو-بزدل-آن که بسیار چس دهد
جفنگ گفتن-یاوه گفتن-هرزه درایی
حقه زدن-فریب دادن

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

پیر شَوی-عمرت دراز باد

اختلاط کردن-بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن

تازه کار-کم تجربه-مبتدی-ناشی

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

چوق-چوب-تومان

بسیار دلواپس و نگران بودن

حلال یابی-طلبیدن نزد دیگران تقاضای گذشتن از تقصیر خود را کردن

آواز خر در چمن-آواز ناخوش و گوش‌خراش
 

آش شله‌قلمکار-بی‌نظم و قاعده

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

بپا-مواظب باش-متوجه باش

از بی‌کفنی زنده بودن-بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن

زیر گوشی-بالش بسیار کوچک که هنگام خواب زیر گوش می نهند

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

روی داریه ریختن-رسوا و بی آبرو کردن-برملا کردن-آشکار کردن

 

آیۀ یاس خواندن(هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن)

آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

پاتال-سالخورده-پیر

دشت کردن-فروختن اولین جنس-نخستین بار پول گرفتن

تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری

 

زیر دُم سُست-زن منحرف

خوراکی-خوردنی ها جز غذای روزانه-تنقلات-خوردنی

حیوانی-نگا. حیوانکی
آتش بی‌دود-آفتاب-غضب
 

دندان طمع از چیزی کشیدن-از چیزی چشم پوشیدن-دست کشیدن-رها کردن

خاله خرسه-دوست نادان

برادر اندر-برادر ناتنی-نا برادری

زیر آبی-زیرآبکی

خدا بیامرز-مرحوم-مغفور

این در و آن در زدن(برای انجام کاری کوشش بسیار کردن)

از پیش بردن(با موفقیت انجام دادن)

پیش پیشکی-از پیش

خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار
ابرو فراخی(خوشدلی، گشاده‌رویی)

دهل کسی را زدن-کسی را از کار برکنار کردن

دمر خوابیدن-روی سینه و شکم خوابیدن

افتادن توی هچل(گرفتار دردسر و ناراحتی شدن)

از دماغ کسی در آمدن(شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن)

حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود

روادید-اجازه ی ورود به یک کشور-ویزا

آش شله‌قلمکار-بی‌نظم و قاعده

حلوای تن تنانی-نوعی حلوا

 

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

 

حیص و بیص-گیر و دار-مخمصه

چروکیده-چین دار شده-ناصاف

 

تنقل انداختن-جا خوش کردن-پلاس شدن

چار طاق باز گذاشتن-کاملن باز گذاشتن

ختنه سوران-جشنی که به هنگام ختنه کردن نوزاد پسر بر پا می کنند

آستین از چشم برداشتن(آشکارا گریستن)

باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

زیر چیزی زدن-حاشا کردن-انکار کردن

آسمان غرمبه-صدای رعد-تندر

باجی-خواهر-زن ناشناس

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

داراشکنه-سمی قوی از گروه کلرور جیوه

برادر زاده-فرزند برادر

خدا نگهدار-خدا حافظ

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

 

پیش بینی کردن کار یا شخصی
بدن نما-جامه ای که بدن از پشت آن دیده شود-آیینه ای که تمام بدن را نشان دهد

 

 

تند نویسی-سریع نویسی

پشت نویسی-نوشتن در پشت سند یا حواله برای انتقال آن به دیگری
پاتیل در رفته-پیر و شکسته
حساب ماست بندان یزد-حساب ساختگی
بیخ پیداکردن کار-گره افتادن در کار-دشوار شدن کار

بچه انداختن-بچه ی نارس بدنیا آوردن

تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند

دماغ سوخته-خجالت زده-شکست خورده

دانگی-انجام کاری با پرداخت سهم خود از هزینه ی آن

از هول هلیم توی دیگ افتادن(از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن)

انگشت به دهان نهادن-متحیر ماندن

دَم ِ قیچی-بریده ها و ریزه های پارچه

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن
بساط-جایی در کنار خیابان که دستفروشان کالاهای خود را عرضه می کنند
دق مرگ-دق کش

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن

زبان چرب و نرم داشتن-گفتار خوشایند و فریبنده داشتن
 

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت

خرده فروش-فروشنده ی اجناس در اندازه های کم

حالی کردن-فهماندن

بگو بخند-خوش مشرب-بذله گو

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

به یک تیر دو نشان زدن-با یک اقدام دو کار انجام دادن-با یک کار دو نتیجه گرفتن

ترک نشاندن-پشت سر نشاندن کسی

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

چوب بندی-داربست

 
از سفیدی ماست تا سیاهی زغال(همه و همه چیز)

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

ذُق ذُق زدن-سوزش داشتن زخم

خط انداختن-خراش به جا گذاشتن

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

تو خشت افتادن-به دنیا آمدن

بیا بیا- برو برو

به دردسر انداختن کسی-کسی را به وضع دشواری دچار کردن
آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش
خدا حافظ-به درود-در پناه خدا-خدا نگهدار

 

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

زیر انداز-پارچه ای که زیر پای کسی یا زیر چیزی گسترانند
راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن
چاقو دسته کردن-از سرما لرزیدن
زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد

زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن

زیر پای کسی را جارو کردن-سبب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

رقصیدن به ساز کسی-تابع سلیقه و خواست کسی بودن-از خود اراده ای نداشتن و از دیگری تبعیت کردن

چگور پگوری-خوشگل-جذاب

 

پادو-شاگرد دکان-کسی که کارهای سرپایی را انجام می دهد

تر و فرز-چست و چابک
جانماز آب کشیدن-تظاهر به پرهیزکاری کردن-خود را بی گناه وانمودن

چرب زبان-خوش سخن-چاپلوس
چوروک-چین و شکن

دور برداشتن-گرم شدن-مبالغه کردن-کش دادن-عصبانی شدن

زیر پِل کسی را زدن-کسی را راندن و دور کردن
خوش قواره-خوش اندازه-متناسب
خال-نقطه ی سیاه-لکه

از پا درآمدن(افتادن، سخت خسته و درمانده شدن)

پس گردنی-زدن با کف دست به پشت گردن کسی

آش دهن‌سوز(هر چیز مطلوب و پسندیده)

چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن

درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد
دو دستی تقدیم کردن-با رضایت خاطر و احترام دادن

تلکه بند شدن- تلکه کردن

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

تلیت کردن-خیساندن نان در غذاهای آبکی
دو به دو-دو تا دو تا

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن

چاییده-سرما خورده-زکام گرفته

زنانه-ویژه ی زنان

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

دست کسی را پس زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن کسی

آفتاب به آفتاب(هر روز)

پِشک-نرمی و پرده های بینی

دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

خانه خراب کردن-بدبخت کردن-بی چیز کردن

پینه کردن- پینه بستن

ریخت-شکل و قیافه-سر و وضع

دست و رو شسته-بی شرم-وقیح

جمع و جور-منظم و مرتب

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

پُخ-واژه ی ترکی به معنی مدفوع

دزدیده-دزدکی

چغاله بادامی-چغاله بادام فروش

جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن

دخالت کردن-در آمدن در کاری

دمدمی-دو دل-مردد-کسی که هر ساعت خوی و حالت دیگری دارد
 

از سیر تا پیاز-همه چیز-با همه‌ی جزئیات

افتادن دست(از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن)

 

به ریش کسی خندیدن-کسی را مسخره کردن

خیط کردن-نگا. خیت کردن

باز شدن نیش کسی-تبسم کردن از روی خوشحالی و خوشوقتی

دهان کسی چاک و بست نداشتن-ناتوان بودن در رازداری
خوار و ذلیل-نگا. خوار و خفیف
 

بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن
چشم کسی را خون گرفتن-سخت خشمگین شدن

زبان پس قفا-نوعی گل است

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

آبِ خشک(آب بسته)

خرکار-پرکار

بی قواره-بد شکل
پف کرده-بادکرده-ورم کرده

 
دُوال بازی کردن-حقه بازی کزدن-فریب به کار بردن
پا جای پای کسی گذاشتن-از کسی تقلید و پی روی کردن
دست کسی افتادن-گیر کسی افتادن

 
 

حالی کردن-فهماندن
به مفت نیارزیدن-هیچ ارزشی نداشتن

از چیزی گلی چیدن-از چیزی بهره بردن

 

 

جمع و جور-منظم و مرتب

در رفتن با کسی-رفع اختلاف کردن با کسی-آشتی کردن
دست زیر بال کسی کردن-کسی را یاری کردن
اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن
پاشویه-دیواره ی حوض-آبروی کنار حوض
آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن

بیعار-کسی که شرم و ننگ نمی شناسد و از سرزنش شرمنده نمی شود

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)

 

پشه کسی را لگد زدن-با دردی اندک بنای گله و زاری گذاشتن

جوخه-کوچک ترین یگان نظامی شامل هشت نفر

دالنگ و دلونگ-صدای زنگ چارپایان

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن

زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

 

حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون
آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

اُتُل(شکم، اتوموبیل)

دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن

از زبان افتادن(لال شدن)

با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن

دست باف-بافته با دست

 

دست به گریبان شدن-با هم به جدال پرداختن-گلاویز شدن

به باد دادن- باد دادن

بن بست-کوچه ای که راه در رو نداشته باشد-مشکلی که راه حل نداشته باشد

جزغاله-سوخته-زغال شده

 

دست راستی-از جناح راست-موافق حکومت

خواب به خواب شدن-خواب از سر پریدن-بدخواب شدن

خان خانی-پر هرج و مرج-ملوک الطوایفی

چشم چشم را ندیدن-سخت تاریک بودن

رای اعتماد-رایی که نمایندگان مجلس در تایید به دولتی بدهند

دستِ چپ-سمت چپ

 

زنجیر زدن-زنجیر به پشت خود زدن

دل گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)

چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا

دارایی-ثروت-وزارت خانه ای که امور مالی کشور در آن رسیدگی و برنامه ریزی می شود

از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن

اوراق شدن(از هم پاشیدن، از کار افتادن)

پاتختی-چارپایه ی کوچک کنار تختخواب-روز بعد از عروسی

آقادایی را جنباندن-حرکتی به خود دادن
افتادن تشت کسی از بام(رسوا شدن، باز شدن مشت کسی)
پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

 

خیار چنبر-نوعی خیار

پارتی بازی-حزب بازی-انجام کار از طریق سفارش و توصیه

پَک و پوزه-ریخت و قیافه-شکل ظاهر

حرف انداختن-در سخن کسی دویدن

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

جُستن-چیز گمشده را یافتن

دزدی گرگی-دله دزدی

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن